21.1. Класіфікацыя праграмнага забеспячэння

Праграмнае забеспячэнне (ПЗ) — сукупнасць усіх камп’ютарных праграм.

Камп’ютар разглядаюць як адзіную сістэму, што складаецца з апаратнага забеспячэння, праграмнага забеспячэння і інфармацыйных рэсурсаў. ПЗ камп’ю-
тара ўвесь час змяняецца, удасканальваецца, дапаўняецца.

Праграмнае забеспячэнне камп’ютара паводле прызначэння:

1. сістэмнае;
2. прыкладное;
3. інструментальнае.

Сістэмнае ПЗ — праграмы для забеспячэння работы камп’ютара і камп’ютарных сетак. Сістэмнае ПЗ дазваляе карыстальніку ажыццяўляць кіраванне і кантроль над работай камп’ютара і камп’ютарнай сеткі, а таксама забяспечвае магчымасць выканання іншых праграм. Да сістэмнага праграмнага забеспячэння належаць ужо знаёмыя вам аперацыйныя сістэмы, файлавыя менеджары, архіватары.

Прыкладное ПЗ — праграмы для рашэння задач пэўнага класа прадметнай вобласці. Прыкладное ПЗ самае шматлікае (прыклад 21.1). Для наймення прыкладных праграм выкарыстоўваюць тэрмін дадаткі. Да прыкладных праграм належаць:

• праграмы агульнага прызначэння (патрабуюцца практычна кожнаму карыстальніку);
• праграмы спецыяльнага прызначэння (прызначаны для прафесійнага выкарыстання ў розных сферах дзейнасці);
• камп’ютарныя гульні.

Інструментальнае ПЗ прызначана для стварэння іншага ПЗ  (прыклад 21.2). З інструментальным ПЗ працуюць праграмісты.

§ 21.2. Шкодныя праграмы і спосабы аховы ад іх

Шкодныя праграмы — спецыяльна напісаныя праграмы, здольныя нанесці шкоду інфармацыі, што захоўваецца на камп’ютары, або вывесці камп’ютар са строю.

Паводле спосабу распаўсюджвання шкодныя праграмы падзяляюцца на камп’ютарныя вірусы, сеткавыя чарвякі і траянскія праграмы.

Камп’ютарныя вірусы могуць распаўсюджвацца самастойна, дабаўляючы свой код да іншых файлаў.

Сеткавыя чарвякі не змяняюць файлы на дысках, а распаўсюджваюцца ў камп’ютарнай сетцы — пранікаюць у аперацыйную сістэму камп’ютара, знахо-
дзяць адрасы іншых камп’ютараў ці карыстальнікаў і рассылаюць па гэтых адрасах свае копіі.

Траянскія праграмы — гэта шкодныя праграмы, якія самі не распаўсюджваюцца, а, маскіруючыся пад папулярную праграму, схіляюць карыстальніка перапісаць шкодніка і ўстанавіць яго на свой камп’ютар самастойна.

Большасць вірусаў распрацоўваецца, каб зрабіць шкоду карыстальнікам, якія працуюць з аперацыйнымі сістэмамі сям’і Windows.

Пры заражэнні камп’ютара вірусам важна яго выявіць.

Прыметы заражэння:

1. марудная работа камп’ютара;
2. завісанні і збоі ў рабоце камп’ютара;
3. змяненне памераў файлаў;
4. змяншэнне памеру свабоднай аператыўнай памяці;
5. значнае павелічэнне колькасці файлаў на дыску;
6. знікненне файлаў і папак або скажэнне іх змесціва.

Для барацьбы са шкоднымі праграмамі выкарыстоўваюць праграмныя сродкі антывіруснай аховы: Антывірус Касперскага, Norton AntiVirus, AVAST, Dr.Web, AVG і інш. (прыклады 21.3 і 21.4).

Сканіраванне камп’ютара ў пошуках шкодных праграм звычайна выконваецца аўтаматычна пры кожным уключэнні. Пры сканіраванні антывірусная праграма шукае вірус шляхам параўнання кода праграм з кодамі вядомых ёй вірусаў, што захоўваюцца ў базе даных.

Адным з асноўных спосабаў барацьбы са шкоднымі праграмамі з’яўляецца своечасовая прафілактыка (прадухіленне заражэння).

Каб прадухіліць заражэнне камп’ютара, трэба выконваць наступныя рэкамендацыі:

1. не запускайце праграмы, атрыманыя з Інтэрнэту, без праверкі на наяўнасць у іх віруса;
2. правярайце ўсе знешнія носьбіты на наяўнасць вірусаў, перш чым капіраваць або адкрываць змешчаныя на іх файлы;
3. устанавіце антывірусную праграму і рэгулярна карыстайцеся ёю для праверкі камп’ютараў.

Прыклад 21.1. Прыкладныя праграмы. Рэдактары апрацоўваюць інфармацыю, пададзеную ў тэкставай, графічнай, гукавой, лікавай форме. Напрыклад:   Тэкставы рэдактар MS Word   Графічны рэдактар Paint   Графічны рэдактар Inkscape   Мультымедыйныя праграмы спалучаюць магчымасць работы з відэафрагментамі, гукам, анімацыяй, статычнымі рысункамі і гіпертэкстам. Напрыклад:   Праграма для стварэння прэзентацый MS Power Point   Камунікацыйныя праграмы прызначаны для падтрымкі карыстальніцкага інтэрфейсу пры рабоце ў сетцы. Напрыклад, браўзеры:   Internet Explorer   Mozilla Firefox   Google Chrome Прыклад 21.2. Да інструментальнага праграмнага забеспячэння належыць ужо вядомае вам асяроддзе праграміравання:   PascalABC.NET

Прыклад 21.3. Iнтэрфейс папулярных антывірусных праграм. Антивирус Касперского AVAST Norton AntiVirus AVG Прыклад 21.4. Значкі папулярных антывірусных праграм Значкі папулярных антывірусных праграм   Антывірус Касперскага   AVAST   Norton AntiVirus   Dr.Web AVG